Toelichting op de maatregelen

Beoordeling blootstellingssituaties

• Op basis van onderstaand beoordelingsschema kan beslist worden óf en welke verdere acties nodig zijn, bijvoorbeeld nader gedetailleerd onderzoek naar blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen in de vorm van stof en/of organische dampen door middel van schatten (stap 2), meten (stap 3), óf direct toepassen van beheersmaatregelen alvorens nader gedetailleerd onderzoek naar blootstelling uit te voeren. Er zijn een aantal (gratis) modellen om de mate van blootstelling aan stoffen in te schatten bijvoorbeeld Stoffenmanager en Toxic.nl.

• Een eerste beoordeling van de situatie moet altijd worden uitgevoerd zonder rekening te houden met het dragen van PBM (zodat kan worden ingeschat of maatregelen hoger in de arbeidshygiënische strategie noodzakelijk en mogelijk zijn). Als vervolg kan de beoordeling opnieuw worden uitgevoerd waarbij rekening wordt gehouden met de gekozen beheersmaatregel.
• Het uitvoeren van metingen naar gewasbeschermingsmiddelen is complex - namelijk niet voor elke werkzame stof is een analysemethode en/of grenswaarde vastgelegd. Om de metingen te vereenvoudigen zou het meest kritische component risicovolle gidsstof(fen) gebruikt kunnen worden, waarvoor tevens een grenswaarde en een geschikte analysemethode beschikbaar is. 
  Een alternatief is de blootstelling aan stof - respirabel en inhaleerbaar stof - te meten en de gemeten concentraties te toetsen aan een zo scherp mogelijke grenswaarde. Dit omdat het vrijkomende stof schadelijke componenten - restanten gewasbeschermingsmiddelen - bevat en dus niet inert is.
  
  Er zijn geen publieke grenswaarden voor stof. In het verleden waren er wettelijke grenswaarden voor inhaleerbaar en respirabel stof. Dit betrof grenswaarden voor inert stof van resp. 10 mg/m3 en 5 mg/m3. Deze grenswaarden zijn komen te vervallen.
  
  Omdat de gebruikte gewasbeschermingsmiddelen per bedrijf anders kunnen zijn en mogelijk in de toekomst kunnen veranderen – vaak andere stofsamenstelling - is het vaststellen van een streefwaarde voor stof in de branche niet mogelijk. 
• Laat de concentraties meten volgens Europese Normen NEN-EN 689. 
• Bij aanschaf van nieuwe machines, gebruik van andere middelen, nieuwe werkwijzen, aanpassingen aan machines, e.d. dient een herbeoordeling van de blootstelling plaats te vinden.

CMR Stoffen

Dit zijn stoffen die kanker kunnen veroorzaken (carcinogeen), onze genen kunnen beschadigen (mutageen) en stoffen die schadelijk zijn voor de voortplanting of het nageslacht (reprotoxisch) en zijn te herkennen aan de H-zinnen in het veiligheidsinformatieblad (VIB):

• H350 = C
• H340 = M
• H360 = R
• H361 = R
• H362 = R                                                

Is er geen VIB. Check dan de SZW lijst of de stof behoort tot de CMR-stoffen

Keuze gewasbeschermingsmiddelen

• Voorkom of beperk het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door:
  • Goede bedrijfshygiëne (bv. insectengaas, ontsmetting van drainage- en regenwater (UV/filtratie/verhitting).
  • Mechanische of fysische bestrijding.
  • Gebruik van niet-chemische middelen 
• Zijn middelen noodzakelijk, kies dan de minst schadelijke variant.
• Raadpleeg fytostat voor vergelijking van middelen.
• Houd rekening met de gevaarsymbolen en waarschuwingszinnen (zogenoemde H-zinnen).
• Kies een veilige productvorm.
  • Bij droge toepassing gaat de voorkeur uit naar granulaten.
  • Bij natte toepassing is de volgorde van voorkeur: water oplosbare folie, spuitkorrel en vloeistof.
• Kies een middel met lage vluchtigheid. Bij gelijke giftigheid is bij vluchtige middelen meer kans op inademing. Als de dampdruk bij 20˚C meer dan 10 mPA is (zie veiligheidsinformatieblad), is er sprake van een vluchtig middel.
• Kies een veilige verpakking. Afnemende voorkeur:
  • Water oplosbare verpakking.
  • Onbreekbare doorzichtige fles.
  • Jerrycan/blik/onbreekbare ondoorzichtige fles.
  • Papieren zak en doos bij poeder.

Opslag van gewasbeschermingsmiddelen (< 400 kg)

• De opslagkast / ruimte is brandvertragend indien de middelen brandbaar zijn.
• De opslagruimte is geventileerd. De ventilatieopeningen hebben een brandwerende rooster en liggen schuin tegen over elkaar. De ventilatievoud (hoeveel keer per uur de ruimte van verse lucht wordt voorzien) bedraagt minimaal 1. Houd daarom voor alle situaties roosters aan van minimaal 1 dm2.
• De verlichting is chemisch bestendig.
• De opslagkast of -ruimte is goed afsluitbaar en afgesloten als je er niet mee bezig bent.
• Poedervormige middelen staan boven vloeibare middelen opgeslagen.
• Vloeibare middelen staan per gevaarscategorie op of in een lekbak 
• Aan de buitenkant is een waarschuwingsbord aangebracht. De symbolen zijn afhankelijk van de risico’s van de gebruikte middelen.
• Bij meer dan 400 kg is de opslag van verpakte gevaarlijke stoffen van toepassing.

Voorzieningen en apparatuur 

• Zorg voor optimale afzuiging door onder meer:
  • Machines/apparatuur te voorzien van bronafzuiging die het stof en dampen effectief afzuigt. Voor de meeste toepassingen geldt dat bij een luchtsnelheid van minimaal 18 à 19 m/s geen (droog)stof in de zuigleiding neerslaat en deze open blijft. 
  • Leidingen in de afzuiging kort en eenvoudig te houden. Vermijd lange stukken en scherpe bochten.
  • Openingen en/of kieren zijn zoveel mogelijk afgedicht. 
  • De afzuiging uit te schakelen bij machines die buiten gebruik zijn. 

Onderhoud afzuiginstallaties

• Onderhoud de afzuiginstallaties zoals in de gebruikshandleiding wordt aangegeven. 
• Vervang het filterelement en andere verslijtbare onderdelen in overeenstemming met de aanbevelingen van de fabrikant.
• Controleer de vullingsgraad van de stofopvangsystemen met een frequentie zoals aangegeven in de gebruikshandleiding.
• Laat het hele afzuigsysteem minimaal één keer per jaar keuren door een extern bedrijf dat hierin is gespecialiseerd. Bewaar de keuringsverslagen voor minimaal 10 jaar.
• Neem extra maatregelen om onderhoudsmedewerkers te beschermen tijdens de onderhoudsactiviteiten van de stofafzuigsystemen door minimaal adembescherming en oogbescherming bijvoorbeeld een stofbril verplicht te stellen. 

Schoonmaak

• ‘Good housekeeping’ ontwikkelen (bv. reinigingsschema’s) en bewustwording bij medewerkers creëren.
• Zorg dat werknemers hun werkplek goed schoonhouden, laat afval en gemorst materiaal direct opruimen.
• Stoffige oppervlakken bij voorkeur nat schoon laten maken, dit voorkomt stofvorming.
• Beperk het gebruik van perslucht en bezems tot die specifieke plaatsen waar het echt niet anders kan - om vermenging te voorkomen - of waar je anders niet bij kunt. 
  Bijvoorbeeld onder de machines. Het schoonblazen van machines/apparatuur, werkvloer, werkkleding e.d. met perslucht en het vegen van de vloer met een bezem veroorzaakt zeer hoge stofconcentraties. Maak zoveel mogelijk schoon door stof weg te zuigen. 
• Als toch perslucht moet worden toegepast, beperk dan gebruik van perslucht door het stof eerst weg te zuigen. Gebruik perslucht dan als laatste stap en hanteer dan een zo laag mogelijke druk, afhankelijk van de werkzaamheden en type spuitmond. 
• Bij schoonmaak van grote machines:
  1. Gebruik het verlengstuk voor het persluchtpistool, ga niet met het hoofd in de machine.
  2. Zorg dat de afzuiging aan staat tijdens het schoonmaken.
• Laat medewerkers niet hun kleding schoonblazen met perslucht in verband met stofblootstelling en -verspreiding. Er bestaan luchtdouches om stof van personen te verwijderen.
• Leg vast in een werkinstructie wanneer een stofzuiger en wanneer perslucht gebruikt wordt.
• Zorg voor een industriële stofzuiger voorzien van een stofklasse H (HEPA) filter. Controleer in de gebruiksaanwijzing dat de stofzuiger geschikt is voor het opzuigen van gevaarlijke stoffen. Zie ook Pimex film stofzuigen (gebruik van goede filters): https://youtu.be/YXZJl1gYOgc.
• Onderhoud de industriële stofzuiger zoals wordt beschreven in de gebruikshandleiding.
• Leeg de stofbak of -zak regelmatig. Controleer dit voor gebruik. 
• Laat de industriële stofzuigers minstens één keer per jaar keuren. Bewaar de keuringsverslagen.
• Overweeg het aanleggen van een centraal stofzuigsysteem.

Persoonlijke beschermingsmiddelen

• Standaard werkkleding: 
  • Lange broek met stofjas of overall en veiligheidsschoenen type S2 of S3.
  • Stofmaskers P3 bij aanmaken filmcoatvloeistof en/of reinigen van machines, apparatuur en werkplek wanneer stof kan vrijkomen.
  • Stofmasker met P3 filter en gehoorbescherming bij het handmatig reinigen van machines, werkvloer, e.d. met hoge druk (perslucht)).
  • Handschoenen (vinyl- / nitrilrubber) wanneer huidblootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen mogelijk is. Wanneer machines/menginstallaties gereinigd moeten worden, worden handschoenen met lange manchetten gedragen.
• Bespreek en leg vast in een werkinstructie hoe en bij welke werkzaamheden welk type adembescherming moet worden gedragen. Welke type adembescherming geschikt is, hangt af van de omstandigheden (o.a. hoe lang er onder de omstandigheden moet worden gewerkt, de locatie en de getroffen maatregelen, de aanwezige stofconcentratie en de gezondheidsrisico’s die aan het stof verbonden zijn. Ook comfort en duurzaamheid kunnen hierbij een belangrijke rol spelen.
  • Stofmaskers zijn voor éénmalig gebruik tenzij anders op het masker wordt vermeld. Stofmaskers zijn voorzien van een FFP-codering en kunnen ook de codes ‘R’ of ‘NR’ bevatten. De code ‘R’ (reusable) betekent dat het masker gereinigd en hergebruikt kan worden. Maskers met ‘NR’ (non-reusable) zijn niet herbruikbaar.
  • Halfgelaatsmaskers sluiten beter aan op het gezicht dan stofmaskers, waardoor de kans op lekkage kleiner is.
  • Het aangeblazen, niet aansluitend adembescherming is in het bijzonder bedoeld voor:
    • voor baard- en snordragers die hierdoor geen stofmasker kunnen dragen. Snorren en baarden geven bij niet aangedreven maskers een grote kans op lekkage.
    • langdurig en/of zwaar lichamelijk werk omdat het inademen via een filter vrij zwaar is. Een bijkomend voordeel is dat de toevoer van lucht leidt tot een luchtstroom langs het gezicht, die bij zwaar werk en de hiermee gepaarde warmteafgifte van het lichaam vaak als prettig wordt ervaren.
• Let bij de keuze van de adembescherming goed op of het combineren is met eventueel andere beschermingsmiddelen, zoals een (stof)bril of gehoorbescherming.
• Voor niet-aangedreven maskers is het van groot belang dat het masker goed aansluit op het gezicht, omdat anders verontreinigde lucht tussen het gezicht en het masker door wordt aangezogen door de gebruiker. Snorren en baarden geven een grote kans op lekkage.
• Controleer met een fit test (pasvormtest) of de adembescherming past en voor een veilige afdichting zorgt. Dit geldt ook voor onderhoudsvrije maskers (ook wel stofmaskers genoemd). 

In de volgende gevallen moeten pasvormtesten worden uitgevoerd:

• Elke keer als een ademhalingsproduct wordt gebruikt die anders is van formaat, vormgeving, model of makelij.
• Als het gezicht zodanig is veranderd dat dit de pasvorm beïnvloedt, zoals bij een aanzienlijke verandering van het lichaamsgewicht of een grote tandheelkundige ingreep.
  In het HSE protocol 282/28 (meest toegepaste face fit protocol in Nederland) is uitgewerkt wat het pasvorm (fit) testen inhoud en volgens welke methoden deze kan worden uitgevoerd. De huidige regelgeving vereist geen certificering voor het uitvoeren van pasvormtesten. Wel dienen personen bevoegd te zijn om een pasvormtest uit te voeren. 
  • Voorkom dat de handen vervuild zijn bij het aandoen van de handschoenen. Door de hoge luchtvochtigheid en temperatuur neemt de huid gemakkelijker gewasbeschermingsmiddelen op.
  • Gebruik handschoenen het liefst éénmalig:
    • Het meermalen aan- en uittrekken kan de handschoen van binnen verontreinigen.
    • Tijdens het uit- en weer aantrekken kunnen de handen verontreinigd raken.
    • Als de handschoen uit is, gaat de doordringing van chemische stoffen in de handschoen door; de pauze telt dus mee in de maximale gebruiksduur!
    • Omdat ook de buitenkant van een verpakking vaak verontreinigd is, is het bij sensibiliserende stoffen aan te raden de handschoenen al aan te doen voor het openen van de verpakking.
    • Trek handschoenen nooit aan als de handen vochtig of verontreinigd zijn, of als de handschoen van binnen vochtig of verontreinigd is.
  • Maak afspraken over onderhoud en vervanging. Zie hiervoor de gebruikshandleiding van de leverancier. 
  • Bewaar persoonlijke beschermingsmiddelen altijd op een schone, droge en afgesloten plek, maar nooit op de plaats waar de gewasbeschermingsmiddelen ook staan.
  • Laat kleding centraal reinigen door het bedrijf.

Preventief Medisch Onderzoek (PMO) 

Bij wet is bepaald dat de werkgever periodiek een medisch onderzoek aanbiedt aan werknemers die te maken hebben met blootstelling aan gevaarlijke stoffen zoals gewasbeschermingsmiddelen. Indien uit de (verdiepende) Risico-Inventarisatie en -Evaluatie knelpunten op het gebied van blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen naar voren komen, worden medewerkers periodiek op nier-/leverfuncties en long- en huidklachten tijdens het PMO gecontroleerd. 
Aan de hand van de PMO bevindingen kunnen op maat gemaakte groeps- en/of individuele interventies worden ingezet. Dit om zowel de werk- als de niet-werk gerelateerde gezondheid van werknemers duurzaam te beschermen of verbeteren. Afspraken over de frequentie van het PMO zijn opgenomen in de CAO.
Daarnaast wordt iedere medewerker die voor de eerste keer kan worden blootgesteld aan gewasbeschermingsmiddelen in de gelegenheid gesteld - vóór aanvang van de werkzaamheden - een arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PMO) te ondergaan. Dit om te laten vaststellen of zij deze werkzaamheden zonder bezwaar kunnen verrichten.
Reageert een medewerker tijdens zijn werk allergisch, dan moet een individueel arbeidsgezondheidskundig onderzoek worden uitgevoerd. Blijkt er een direct verband te bestaan tussen de allergische reactie en het contact met de gewasbeschermingsmiddelen op het werk, dan dient elke verdere blootstelling voor deze medewerker vermeden te worden. Ook dienen de andere medewerkers die aan deze middelen worden blootgesteld, spoedig onderzocht te worden.

Aandachtspunten met betrekking tot bijzondere groepen

Relevante wetgeving

1. Gevaarlijke stoffen (Arbobesluit Hoofdstuk 4 artikel 4.1c lid 1, artikelen 4.2, 4.4, 4.10a, 4.10d, 4,13, 4.17, artikel 4.20 lid 4)
2. Geschiktheid arbeidsmiddelen (Arbobesluit hoofdstuk 7 artikel 7.4a lid 3)
3. Persoonlijke beschermingsmiddelen en veiligheids- en gezondheidssignalering (Arbobesluit hoofdstuk 8 artikel 8.3 lid 1, artikel 8.4 lid 1)
4. Zwangere werknemers en werknemers tijdens de lactatie (Arbobesluit Hoofstuk 4 artikel 4.108 lid 2)
5. Jeugdige werknemers (Arbobesluit Hoofdstuk 4 artikel 4.105 lid 1)

Meer info / Gebruikte basisdocumenten

• In het wettelijk gebruiksvoorschrift (WG) staan de toegelaten toepassingen, gebruiksvoorschriften, voorgeschreven maatregelen ter bescherming van mens, dier en milieu.

Gebruikte basisdocumenten

• Veiligheidsinstructie zaadcoatingsmachine en bewijs van deelname 
• Basisinspectiemodule gevaarlijke stoffen
• Zelfinspectietool Gevaarlijke stoffen 
• PGS 15 Opslag van verpakte gevaarlijke stoffen
• Arbo-informatieblad 28: Gewasbeschermingsmiddelen. SDU.  
• Arbo-informatieblad 31: Gezondheidsrisico’s van gevaarlijke stoffen. SDU.
• NEN-EN 689: Leidraad voor de beoordeling van de blootstelling bij inademing van chemische stoffen voor de vergelijking met de grenswaarden en de meetstrategie.
• Arboblad Zwangerschap en werk