Elk jaar is het wel een keer in het nieuws, een dodelijk ongeval met een stier of een koe. In de  periode 2013-2020 gaat het totaal om zeven dodelijke ongevallen (in vijf gevallen een stier). Het betrof met name de ondernemer zelf maar vaak ook een gezinslid. 

Ernstige ongevallen halen de krant, maar minder ernstige ongevallen lezen we niet terug. Uit de praktijk weten we dat ongevallen met koeien en stieren regelmatig voorkomen, maar hoe vaak is onbekend. Dit was reden te onderzoeken hoe de praktijk eruit ziet, welke oorzaken er aan te wijzen zijn en nog belangrijker, hoe we ongevallen kunnen voorkomen. In dit artikel beschrijven we de resultaten van een verkennend onderzoek onder meer dan honderd rundveehouders en sluiten we af met tips om ongevallen met koeien en stieren te voorkomen.

Het onderzoek Stigas heeft in de periode november 2018 – maart 2019 een onderzoek uitgevoerd onder bedrijven met rundvee. Deelnemers vulden zelf een vragenlijst in, of werden geïnterviewd. In totaal deden er 109 bedrijven mee. Het betrof met name melkveebedrijven. Ruim een derde heeft geen medewerkers in dienst.

Aantal ongevallen

• 50% van de deelnemende bedrijven gaf aan de afgelopen vijf jaar één of meer incidenten (ongevallen of bijna ongevallen) te hebben meegemaakt binnen het bedrijf.
• Hieronder staat het percentage bedrijven met één of meer incidenten de afgelopen vijf jaar (van de bedrijven waar deze dieren ook gehouden worden). 

 

• Bij 20% van de deelnemende bedrijven ging het ook om een ongeval met letsel, vaak gepaard gaand met verzuim of arbeidsongeschiktheid. 

Waar gebeurde het? ¹

• 80% van de meeste ernstige incidenten vond plaats in de ligbox- of in de melkstal. Andere locaties zijn in de wei, het erf, de kraamruimte en bij de melkrobot.

 Wat gebeurde er?

• De meest voorkomende oorzaken staan hier weergegeven.

• Veel voorkomende letsels zijn kneuzingen en fracturen aan benen, armen en romp.

Voorbeelden: Incidenten: “Tijdens het melken begon een koe te trappen. Schrok vermoedelijk en ik kon nog net wegspringen. Gelukkig geen letsel.” “Tijdens werkzaamheden in de ligboxen stal begon een koe te glijden op de roosters en drukte tegen mij aan richting het hek. Kon op tijd tussen de koe en het hekwerk wegkomen.” Ongevallen: “In koppel van 120 dieren gaf de koe onverwacht een kopstoot en daardoor belandde ik op de grond. De koe kwam direct met haar kop naar mij toe en begon te stoten. Door weg te rollen richting boxen kon ik mij zelf in veiligheid brengen. Alleen door een stoot van de koe is toen mijn schouderblad gebroken. Later volledig hersteld. De koe is toen direct afgevoerd.” “Tijdens werkzaamheden in de ligboxstal is mijn man aangevallen door een koe (kopstoot). Hij is een vijftal dagen uit de roulatie geweest met kneuzingen aan romp en armen.” “We hebben een ernstig incident met een stier gehad die een kopstoot gaf aan de medewerker. Dit was ernstig met blijvend letsel. Medewerker is geopereerd en had inwendige bloedingen.” “De stier liep over me heen. Ik raakte bewusteloos en moest naar het ziekenhuis. Ik had gescheurde kniebanden en heb 12 weken niet kunnen werken.”

Bij ruim 30% van de incidenten was het dier in een specifieke staat: 

• Droge koe
• Tochtig
• Net afgekalfd
• Gestrest
• Dier met onvoorspelbaar/gestoord gedrag

Oorzaken:  “Interactie tussen mens en dier, omdat de pink was afgekalfd en voor de eerste maal in de melkrobot kwam is deze geschrokken en heeft daardoor naar achteren getrapt.” “Stier dacht even te kunnen ‘dollen‘ met de eigenaar. Alleen is het ‘spelen‘ van de stier vaak wat ruwer van karakter.”

Wat is de impact op de persoon en het bedrijf?

• Bij de helft van de incidenten werd aangegeven dat deze een impact op de persoon had, van geschrokken en extra alert tot een gevoel van angst.  
• Bij een vierde van de incidenten was er een impact op de bedrijfsvoering: verzuim en/of afvoeren van het dier.

Welke maatregelen nemen bedrijven?
•    Bij 89% van alle deelnemende bedrijven is er een mangat/vluchtroute.
•    Bij 64% van de bedrijven worden ook nog andere maatregelen genomen.

Veel genoemd worden:

• Inrichting van de stal (met name een stevig hekwerk)
• Algemene alertheid en voorzichtigheid met het werken met dieren

In mindere mate worden genoemd:

• Rustige benadering van dieren en een goede relatie opbouwen
• Organisatie van het werk (duidelijke regels): koeien apart zetten, dieren vastzetten, voorkomen dat je tussen de koeien door moet lopen, korte looplijnen, alleen mensen met ervaring met koeien laten werken, ervoor zorgen dat koeien zelf een route lopen, vaker controleren, niet alleen werken
• Voorlichting en instructie

Specifiek ten aanzien van stieren wordt genoemd:

•  Geen stieren houden
• Stieren in apart hok houden
• Stier vastzetten
• Duidelijke instructies

• Naar aanleiding van ruim de helft van de incidenten zijn er extra maatregelen genomen.

Ontwikkelingen…. gebeuren er nu meer ongevallen?
Tot slot hebben we gevraagd of de deelnemers aan het onderzoek denken dat het aantal ongevallen toeneemt. 41% denkt dat dit het geval is, 26% denkt het niet en 33% weet het niet. Ontwikkelingen die volgens de deelnemers van invloed kunnen zijn op de veiligheid zijn: het fokprogramma (koeien worden steeds groter en/of wilder), toename van de werkdruk binnen bedrijven, grotere bedrijven (met meer dieren) en daardoor minder contact met de dieren. 
“Wellicht dat de stier heeft aangevoeld dat er op dat moment een hoge werkdruk was. Heeft hier op gereageerd door op ‘speelse‘ wijze een kopstoot uit te delen.”

Extra maatregelen nodig!
Het onderzoek wijst uit dat er geregeld ongevallen voorkomen met koeien en stieren. Binnen de helft van de ondervraagde bedrijven hebben zich de afgelopen vijf jaar incidenten voorgedaan. Uitgaande van de meest ernstige ongevallen betrof het in ruim 40% van de gevallen een ongeval met letsel. Veel bedrijven hebben een vluchtroute en zijn alert tijdens het werk, maar lang niet alle bedrijven nemen ook andere maatregelen. Of vaak pas als er iets is gebeurd. Wat kun je nog meer doen?

Als we kijken naar de achterliggende oorzaken van ongevallen spelen eigenlijk altijd meerdere oorzaken een rol (organisatie, cultuur, techniek en gedrag van de persoon), dus is het nodig voor al deze aspecten aandacht te hebben en niet alleen te vertrouwen op je eigen alertheid. Een goed hulpmiddel om hiermee te beginnen is de risico-inventarisatie en –evaluatie. 

Of vul de checklist veilig werken met runderen in >>